Trong toàn bộ lịch sử phát triển của Thủ đô Hà Nội, ngày 10-10-1954 là một mốc son - một mốc son đánh dấu sự thất bại hoàn toàn của Thực dân Pháp ở Việt Nam; Thắng lợi oanh liệt của Nhân dân Việt Nam trong cuộc trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược; mở ra thời kỳ phát triển mới của Thủ đô và Đất nước.
Cách mạng tháng Tám thành công năm 1945, Nhân dân Hà Nội và cả nước không có nguyện ước gì hơn là được sống trong hòa bình để xây dựng, phát triển Thủ đô và đất nước, nhưng thực dân Pháp với dã tâm cướp nước ta một lần nữa, ngày 23-9-1945 chúng đã gây hấn Nam Bộ và sau đó phát động chiến tranh ra cả nước ta. Ngày 19-12-1946, đáp lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh "Thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ", với tinh thần "Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh", quân dân Hà Nội đã nhất tề đứng lên đánh giặc cứu nước.
Với cuộc chiến đấu 60 ngày đêm vô cùng oanh liệt, Hà Nội đã mở đầu cuộc kháng chiến toàn quốc một cách xứng đáng nhất: kìm chân và tiêu hao sinh lực địch tạo điều kiện để cơ quan đầu não và các lực lượng kháng chiến của ta tạm rút khỏi Hà Nội an toàn, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà Trung ương giao. Sau 9 năm ròng rã, không chịu đựng nổi sức chiến đấu ngoan cường, thông minh của quân dân ta, đặc biệt là sau thất bại trong trận quyết chiến chiến lược tại Điện Biên Phủ, thực dân Pháp buộc phải ngồi vào bàn thương lượng và ký hiệp định Giơ-ne-vơ (ngày 20-7-1954) công nhận độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của ba nước Việt Nam, Lào, Campuchia. Chấp nhận phải rút quân khỏi miền Bắc Việt Nam.
Theo Hiệp định Giơnevơ, Hà Nội nằm trong khu vực tập kết 80 ngày của địch. Biết trước âm mưu của Pháp lợi dụng thời gian này để phá hoại các cơ sở kinh tế, văn hóa của ta, lôi kéo người di cư vào Nam, hòng làm cho khi Chính phủ ta khi trở về thành phố, Hà Nội trở thành trống rỗng, không có điện, nước, mọi công việc bị đình trệ,... chúng ta đã chủ động có kế hoạch đề phòng, đấu tranh, đồng thời chuẩn bị lực lượng về mọi mặt để tiếp quản Thủ đô một cách trọn vẹn.
Dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng và trực tiếp là Đảng ủy tiếp quản, các tầng lớp Nhân dân Thủ đô, nòng cốt là công nhân, tự vệ các nhà máy, xí nghiệp, công sở, đã đấu tranh quyết liệt với địch, bảo vệ gần như nguyên vẹn máy móc, thiết bị, hồ sơ, nguyên vật liệu; đồng thời đấu tranh chống địch cưỡng ép di cư vào Nam. Cùng thời gian này, cuộc đấu tranh của ta trên bàn Hội nghị ngoại giao ở Phù Lỗ cũng giành thắng lợi, buộc thực dân Pháp phải chuyển giao thành phố cho ta theo đúng nguyên tắc đã quy định tại Hiệp định Giơ-ne-vơ.
Đúng 16 giờ ngày 9-10-1954, những tên lính Pháp cuối cùng đã rút qua cầu Long Biên. Quân ta hoàn toàn kiểm soát thành phố.
Hình ảnh Một đơn vị bộ đội ta qua cầu Long Biên vào tiếp quản Hà Nội trước sự chứng kiến của đoàn Ủy ban quốc tế thi hành Hiệp định Genevơ và quan sát viên quốc tế, chiều 9/10/1954. (Ảnh: Tư liệu TTXVN)
Sáng ngày 10-10-1954, Ủy ban Quân chính thành phố và các đơn vị Quân đội nhân dân gồm cả bộ binh, pháo binh, cao xạ, cơ giới,... chia làm nhiều cánh lớn đã mở cuộc hành quân lịch sử vào Hà Nội. Hai mươi vạn nhân dân Thủ đô náo nức trong rừng cờ đỏ sao vàng, với niềm vui sướng tột độ của những người đã gần 9 năm bị kìm nén sống dưới gót sắt của giặc, nay được giải phóng, đã đón mừng đoàn quân chiến thắng trở về.
15 giờ chiều cùng ngày, hàng vạn Nhân dân trang nghiêm dự lễ chào cờ do Ủy ban Quân chính tổ chức với sự có mặt của các đơn vị quân đội nhân dân tham gia tiếp quản thành phố. Cờ đỏ sao vàng phấp phới tung bay trên đỉnh Cột cờ cổ kính... Cả Hà Nội rạo rực niềm vui Giải phóng, tự hào về sức mạnh hùng hậu của kháng chiến, vô cùng biết ơn Đảng và Bác Hồ muôn vàn kính yêu!
Hà Nội trong ngày Ủy ban Quân chính ra mắt nhân dân Thủ đô (10/1954). (Ảnh: Tư liệu TTXVN)
Hà Nội được Giải phóng không chỉ là niềm vui mừng của người dân Thủ đô mà còn là một sự kiện lịch sử, một ngày hội lớn của Nhân dân cả nước và kiều bào ta ở nước ngoài. Nhân dân các tỉnh, các thành phố trong cả nước đều họp mít tinh, liên hoan chào mừng Thủ đô giải phóng. Bạn bè quốc tế, nhân dân yêu chuộng hòa bình trên toàn thế giới cùng chia vui với chúng ta, đưa tin và giới thiệu về chiến thắng vang dội.
Giải phóng Thủ đô là mốc son sáng chói đánh dấu sự thất bại hoàn toàn của thực dân Pháp tại Việt Nam, mở ra thời kỳ phát triển mới của Thủ đô và đất nước. 70 năm qua, nhân dân Thủ đô vững bước đi theo trên con đường độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, tiến tới mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh" mà Đảng, Bác Hồ và Nhân dân ta đã lựa chọn./.